بهروز خان‌محمدی، باستان‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشت: پیرو گزارش وجود آثار تاریخی در جزیره کبودان دریاچه ارومیه، این محل از طرف کارشناسان اداره‌کل میراث‌فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی استان مورد بررسی باستان‌شناسی قرار گرفت.
در بررسی محدوده آثار تاریخی در شرق جزیره، یک محوطه باستانی شناسایی شد که از چندین اثر تاریخی شامل بقایای بناهای مسکونی، قبرستان قدیمی، قنات تاریخی و مسیر انتقال آب به وسیله تنبوشه‌های سفالی شناسایی شد، آثار ساخت‌وسازها، محوطه‌ای به ابعاد ۱۲۰ در ۸۰ مترمربع را شامل می‌شود که از ردیف سنگ‌های لاشه‌ای و قلوه‌ای تشکیل شده‌اند.
جایگاه جغرافیایی
دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه دائمی و دومین دریاچه شور جهان بعد از بحرالمیت، دارای ۱۰۲ جزیره کوچک و بزرگ است که از مهمترین آنها می توان به آرزو، اسپیر، اشک، اسلامی، کبودان، کرکس، ناهید، آذر، آتش، اشکو، امید و بهرام اشاره کرد.
جزیره کبودان که با نام قویون‌داغی نیز معروف است یکی از بزرگترین جزایر دریاچه ارومیه، در حاشیه جنوب شرقی دریاچه واقع شده است، این جزیره با سه هزار و ۳۰۰ هکتار وسعت، دارای گونه‌های مهم گیاهی و حیواناتی همچون قوچ، میش، گوزن زرد است.
در بررسی محل وجود آثار تاریخی بقایای شاخصی شناسایی شدند، این آثار شامل محوطه مسکونی، قبرستان قدیمی، قنات تاریخی و مسیر انتقال آب به وسیله تنبوشه‌های سفالی در حاشیه ساحل جزیره است.
محوطه مسکونی
در ساحل شرقی جزیره و به فاصله حدود ۲۰۰ متری از آن آثار و بقایای بناهایی به چشم می‌خورد که به وسیله سنگ‌های لایه‌ای و بلورهای آهکی سفیدرنگ ساخته شده است.
این محوطه مسکونی تقریبا به ابعاد ۱۲۰ *۸۰ متر است و به نظر می‌رسد از چندین بنای مجزا و منفرد ساخته شده است، در بخش غربی بنای بزرگتری وجود دارد که ضلع شرقی آن قابل اندازه‌گیری و حدود ۱۲ متر است ظاهرا این بنا نسبت به دیگر بناها مرکزیت داشته است.
در ساخت دیوارها از ملات گل استفاده شده است و این موضوع از بقایای گل موجود در میان دیوارها قابل تشخیص است، در بخش جنوبی بقایای دیواری برجای مانده که با توجه به طول و ضخامت به نظر می‌رسد به عنوان حصار محیطی مجموعه کاربرد داشته است و هرچند به دلیل تخریب آن در دیگر بخش‌ها نمی‌توان به طور قطع در این زمینه اظهارنظر کرد.
قبرستان قدیمی
در بخش جنوب بقایای بناهای مسکونی به فاصله حدود ۱۵۰ متری از آنها آثار لاشه سنگ‌های افراشته‌ای به چشم می‌خورد که به روی برخی از آنها نقوش هندسی ایجاد شده است، این قبرستان حدود ۸۰*۵۰ متر وسعت دارد.
با این وجود هنوز چند سنگ افراشته به ارتفاع حدود ۴۰ تا ۵۰ متری بر جای مانده است و به نظر می‌رسد این قبرستان در ارتباط با محوطه مسکونی است و ظاهراً قبرستان آنها محسوب می‌شده است.
قنات تاریخی
در غرب بقایای بناهای مسکونی و به فاصله حدود ۲۵۰ متری در دامنه کوه آثار قناتی بر جای مانده که از هفت حلقه چاه تشکیل شده که به فاصله حدود ۱۵ متری از یکدیگر حفر شده‌اند.
مسیر حفر این چاه‌ها به صورت حرف ال انگلیسی است و به لحاظ فاصله اندک با محوطه مسکونی به نظر می‌رسد، احداث چنین قناتی در جزیره کبودان و برای اهالی ساکن و در محوطه خود حائز اهمیت فراوانی است. اطراف حلقه چاه‌ها به وسیله سنگ‌های لاشه‌ای و قلوه‌ای کار شده، طول قنات حدود ۱۲۰ متر است و مظهرآن به منبع آبی که ضلع جنوبی آن ساخته شده است منتهی می‌شود.
مسیر انتقال آب
در سالیان اخیر در اثر عقب‌نشینی آب دریاچه ارومیه در ساحل شرقی جزیره کبودان آثار تنبوشه‌های سفالی به دست آمده است که بر اثر جریان حرکت و تلاطم آب در گذشته به صورت کاملاً در هم ریخته‌ای پراکنده شده‌اند اما به نظر می‌رسد که این تنبوشه‌ها برای انتقال آب از محل نامشخصی به محوطه مسکونی ایجاد شده است، این تنبوشه‌ها همگی مشابه هم ساخته شده طول آنها ۴۳، قطر دهانه کوچک‌تر ۹ و دهانه بزرگتر ۱۳ سانتی‌متر است.
به دست آمدن مجموعه آثار تاریخی در جزیره کبودان دریاچه ارومیه از نظر روشن کردن برخی زوایای تاریک تاریخ فرهنگی منطقه حائز اهمیت فراوانی است، هرچند این جزیره و دیگر جزایر قابل سکونت دریاچه تا کنون مورد بررسی و بازدید باستان‌شناسی قرار نگرفته‌اند اما وجود این آثار، آغازی برای بررسی‌های فنی گسترده‌تر آینده خواهد بود.
با وجود اینکه محوطه مسکونی شناسایی شده در جزیره وسعت چندانی ندارد و بناهای موجود در آن تقریباً به‌طور کامل از بین رفته‌اند اما به نظر می‌رسد این جزیره در یک دوره زمانی حداقل به وسیله یک نسل از مهاجران که از نواحی اطراف دریاچه به آن آمده‌اند مورد سکونت قرار گرفته و چه بسا در همین جزیره آثار استقرار و سکونت‌های دیگری نیز در آینده شناسایی شود، وجود قبرستان و قنات در حاشیه این آثار نیز موید این موضوع است.
با وجود اینکه قنات مورد استفاده تاریخی است و قدمت زیادی دارد ولی نمی‌توان به طور قطع زمان احداث آن را مشخص کرد، به نظر می‌رسد با توجه به مدارک سفالی به دست آمده بتوان تاریخ نسبی استقرار اولیه در این مجموعه را حوالی سده‌های هفتم و هشتم هجری قمری دانست.
با توجه به اینکه در این دوران ایلخانان مغول در ایران بر سرکار بودهاند و شهر تاریخی مراغه در زمان هلاکو خان (۶۵۳-۶۶۳ ه.ق.) پایتخت ایلخانیان بوده و در دوره جانشینان وی نیز اهمیت خود را به عنوان یکی از مراکز این سلسله کماکان حفظ کرده است و این شهر به عنوان نخستین و قدیمی ترین پایتخت آنها دارای کوتاه‌ترین و نزدیکترین فاصله آبی با این جزیره بوده است می توان تصور کرد که در این دوره و شاید حتی بعد از آن ارتباط فرهنگی و اجتماعی بین مراغه و جزیره کبودان برقراربوده و مهاجران فوق بنا به دلایلی که هنوز بر ما پوشیده است به جزیره مهاجرت کرده‌اند.
هرچند شواهد اولیه حاکی از وجود استقرارهایی در دیگر جزایر قابل سکونت دریاچه دارد اما تا زمان بررسی باستان‌شناسی این جزایر نمی‌توان در مورد دوره و تاریخ سکونت، هم‌زمانی وارتباط احتمالی با محوطه شناسایی شده جزیره کبودان، با اطمینان اظهار نظر کرد.
تصویر ماهواره‌ای دریاچه ارومیه و موقعیت جزیره کبودان
بقایای محوطه مسکونی
دهانه یکی از چاه‌های قنات
آثار برجای مانده حصار محوطه مسکونی
تنبوشه‌های ظاهر شده ساحل جزیره در اثر پس رفت آب دریاچه
انتهای پیام/
نظر شما